بررسی جایگاه ایلات منطقه سرحد در ساختار سیاسی ،اجتماعی و فرهنگی سیستان و بلوچستان در دوره پهلوی

بلوچستان در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی به علت اهمیت سوق الجیشی که برای دولتهای غربی داشت، در پی سیاستهای دولت مدرن ، مورد توجه حکومت مرکزی قرار گرفت . در این میان ناحیه سرحد ، به عنوان بارانداز تجاری منطقه از اهمیت خاصی برخوردار شد .ساختار قبیله ای و عشیره ای و سردار محوری از ویژگی های عمده این منطقه بود ، از عمده ترین طوایف این منطقه می توان به طایفه های اسماعیل زهی ، یاراحمد زهی ، ریگی ، گمشادزهی ، نارویی و گرگیج اشاره کرد که در اتفاقات سیاسی ، اجتماعی منطقه تاثیرات قابل توجهی بر جای گذاشته اند . موقعیت استراتژیک منطقه ، حضور دولتهای غربی ، و پا گرفتن شهر جدید زاهدان ، فرهنگ بلوچستان را در کنار فرهنگ های مختلفی قرار داد . با روی کار آمدن دولت مدرن و تاسیس مدارس فراوان به جمعیت تحصیلکردگان اقوام مختلف در منطقه افزوده شد ، اما حضور دولت مدرن در سرحد باعث همدلی دولت و مردم نشد ، بلکه شکاف فرهنگی ، اجتماعی عمیقی که بین حکومت و مردم این منطقه بود ، نمایانتر شد . روح سنتی و مذهبی و تعصبات قومی مردم منطقه اجازه نمی داد که اصلاحات رضا خانی به طور کامل انجام شود ، نمونه بارز آن را می توان در یاغیگری جمعه خان اسماعیل زهی بر سر بی حجابی همسر رضا شاه و تعرض به حجاب دو بانوی بلوج سرحدی یافت . نظام سردار –طایفه ای مقتدر هیچگاه به اندک تحصیلکردگان اقوام ، مجال خود نمائی ننمود و با وجود تاسیس شعبه های مختلف احزاب در منطقه ، کماکان مسائل ایلات و حکومت با سیستم سردار-طایفه ای حل و فصل می شد . در سالهای بعد از 1342 ، ساخت مدارس ، سینماها و مراکز فرهنگی ،هنری در منطقه بیشتر شد ،کودکان بلوچ به مدرسه رفتند و اولین گروههای تحصیلکرده در سرحد به عنوان معلم در کلاسهای درس حاضر شدند ، اما اینهمه آنقدر نبود که باعث شود مردم دید کاملا مثبتی نسبت به حکومت داشته باشند ،دلیل آن حفظ لباس ، زبان ، آداب و رسوم سنتی و فرهنگ بلوچ بطور کامل و تا به امروز می باشد . این رویکرد ناشی از آن بود که نتیجه عکس روند ملی گرائی به علت تبعیض ها و فشارها تبدیل به قوم گرائی شده بود و این شکل خاصی از اقلیت گرائی را بوجود آورده بود که برای حفظ و بقای ماهیت وجودی خویش ، با تعصب و دادن هزینه های فراوان سعی در حفظ خرده فرهنگها و سنت های خویش داشت تا از آن طریق زنده تر و بیشتر باقی بماند . جهت بررسی تاًثیرات و وضعیت ایلات سرحد در دوره ی پهلوی ، این پژوهش به سه بخش تقسیم شده است . بخش اول : این بخش شامل سه فصل بوده که در فصل اول به موقعیت جغرافیایی ، آب و هوا ، کوهها و رودخانه های سرحد که تاًثیر فراوانی در معیشت مردم منطقه داشته ، پرداخته شده است . فصل دوم ، شامل مطالبی درباره ی پراکندگی ایلات در سرحد و معرفی برخی ویژگی های آنان می باشد و در فصل سوم ، جهت کاملتر شدن شناخت مخاطب از مردم منطقه به بررسی ریشه های نژادی ، مذهب ، زبان و پراکندگی جمعیت و نوع معیشت آنان پرداخته شده است . بخش دوم : این بخش خود به سه فصل تقسیم شده ، که فصل اول آن به بررسی اجمالی تاریخ بلوچستان از ابتدا و تا پیش از دوره ی پهلوی می پردازد ، در فصل دوم ، تاریخچه ی مختصری از وضعیت ، نوع زندگی و معیشت ، اندیشه ها و دغدغه ها و برخی اقدامات مهم و تاًثیر گذار سرداران و افرا د مهم طوایف سرحد ، شامل : اسماعیل زهی ، شهنوازی ، ریگی ، نارویی ،کرد، گرگیج و گمشادزهی ، آمده است ، و از آنجا که مسئله اقتصاد ، اغلب باقی اتفاقات سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی مناطق و مردم را مورد تاًثیر قرار می دهد ، در فصل سوم به مقایسه اقتصاد مکران و سرحد پرداخته ، تا از رهگذر آن به برخی از سوالات ، درباره ی پاره ای مشکلات سرحد ، پاسخ داده شود. بخش سوم : این بخش که مهمترین بخش تحقیق ، و دغدغه ی اصلی این پژوهش بوده است شامل 4 فصل می باشد ، که با ترتیب موضوعی سیاسی ، اجتماعی ، فرهنگی ، هنری و امنیتی قرار گرفته اند . در فصل اول به صورت بندی سیاسی منطقه سرحد پرداخته شده و مباحثی همچون احزاب فعال در منطقه و گرایش های احتمالی مردم به آنها ، نقش روحانیون بلوچ در منطقه و نقش افراد و گروههای موثر در منطقه سرحد و رابطه ی آنها با حکومت ، وضعیت روشنفکران و رابطه ی آنها با حکومت و مردم و وضعیت خوانین ، در این فصل به تفصیل ، شرح و بسط داده شده اند ، نقش اقوام در شکل گیری ساختارهای اجتماعی و هویت ملی در عصر پهلوی را مورد بررسی قرار داده و تاًثیر و شکل ایجاد مدارس در منطقه و واکنش مردم به این مقوله ، وضعیت و نقش زنان در منطقه سرحد ، ایجاد رادیو بلوچی از عمده ترین مباحث فصل دوم ، در این بخش می باشد . از جمله موضوعاتی که کمتر در تحقیقات مشابه به آن پرداخته شده ، گذشته از نقش و وضعیت زنان که در فصل قبل رفت ، نقش اقوام در تقویت هنر سنتی ، شعر سرحدی و موسیقی و صنایع دستی سرحد می باشد که در فصل سوم به آن پرداخته شده است. درفصل چهارم این بخش ، به بررسی موانع و مشکلات رشد و توسعه ی منطقه ، بخصوص پدیده ی یاغیگری و تا حدی تعصبات قومی و مذهبی ، پرداخته شده است و آثار این مشکلات ، بر وضعیت اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی مردم سرحد ، مورد بررسی قرار گرفته است .